Proces adaptacji małego dziecka do warunków wychowania zbiorowego jest dla większości dzieci bardzo trudny. „Najtrudniejszym okresem są pierwsze dni pobytu dziecka w żłobku. Lęk wzbudza w nim obcość otoczenia: nie znane osoby dorosłe, uczucie zagubienia w gromadzie rówieśników, zamiana pokoju w domu rodzinnym na dużą salę zabaw, hałas i ruch dookoła. Dochodzi do tego nagła zmiana trybu życia, burząca układ dotychczasowych przyzwyczajeń i nawyków oraz rozłąka z rodzicami.” Długotrwały „płacz, unikanie kontaktu z rówieśnikami, oczekiwanie na przyjście mamy lub taty to typowe zachowania większości dzieci w pierwszym okresie pobytu w żłobku.”
(…) Żeby stwierdzić owo duże natężenie strachu podczas pierwszych dni oddawania dziecka do żłobka, zbyteczne są badania naukowe, wystarczy uważnie zaobserwować reakcję dziecięcej twarzy, oczu, rąk, siłę krzyku gdy
matka ginie nagle za drzwiami.” Pójście do żłobka jest sytuacją, w której dziecko zostaje z wieloma nowymi dla siebie osobami – dorosłymi i dziećmi. Jego całkowicie naturalną reakcją jest wtedy nieufny stosunek do wszystkiego, co się wokół dzieje, uważne przypatrywanie się, ostrożne wchodzenie w różnego typu interakcje z dorosłymi i dziećmi. Ta nieufność tym szybciej się kończy, im szybciej dziecko odzyska poczucie bezpieczeństwa.
Adaptacja dziecka do żłobka musi być rozpatrywana jako proces trwający w czasie. Przebieg tego procesu zależy od różnych czynników. „W pierwszym okresie pobytu dziecka bardzo dużą rolę spełniają spostrzeżenia, doświadczenia, ukształtowany obraz innych ludzi, zarówno dorosłych jak i rówieśników. Dzieci o negatywnych doświadczeniach, które doznały wiele krzywd i niesprawiedliwości, które czują się niechciane i odrzucone, potrzebują znacznie dłuższego czasu na oswojenie się. Dzieci o dużym poczuciu bezpieczeństwa ufające dorosłym potrzebują tego czasu niewiele. Znacznie szybciej, nawiązują kontakt z dziećmi i pracującymi w żłobku opiekunkami.”
Wyrazem dobrej adaptacji dziecka jest „umiejętność zaspokajania na terenie nowego środowiska potrzeb własnych (subiektywny aspekt) oraz zdolność do spełniania stawianych mu wymagań (obiektywny aspekt)”.
Dzieci rozpoczynające uczęszczanie do żłobka różnią się miedzy sobą
poziomem zdolności przystosowawczych. Są wśród nich takie, które
adaptują się łatwo i takie, które mają trudności w przystosowaniu.
„Dzieci te nie chcą do niego uczęszczać. Płaczą po rozstaniu z rodzicami, są płaczliwe, smutne, skłonne do reakcji lękowych (np. wobec nowych osób, zmiany sali). Przejawiają one zaburzenia w kontaktach społecznych. Preferują kontakt z jedną osobą dorosłą. Mają obniżony poziom aktywności, co m.in. przejawia się w odmawianiu udziału w zabawach.”
Pobyt w żłobku, to dla większości dzieci pierwszy kontakt z dużą grupą,
rozstanie z najbliższymi i konieczność funkcjonowania w nowym środo-
wisku. Ta sytuacja może wywołać poczucie zagubienia, wywołać negaty-
wne emocje. Aby złagodzić dyskomfort rozstania i zmniejszyć do
minimum negatywne emocje konieczne jest podejmowanie działań, które
zapewnią dzieciom poczucie bezpieczeństwa oraz prawidłowy rozwój we
wszystkich sferach”. Niekiedy u adoptujących się dzieci mogą pojawić
się zaburzenia ze strony podstawowych funkcji biologicznych. „Przejawia
się to brakiem apetytu, biegunką, wymiotami. Może też wystąpić regres w
rozwoju i niespotykane dotąd czynności, jak np. ssanie palca, ogryzanie
paznokci.”

Proces adaptacji dziecka do żłobka przebiega w czterech etapach:
– przyzwyczajenie do jednej osoby dorosłej,
– przyzwyczajenie do środowiska przedmiotowego,
– przyzwyczajenie do żłobkowego trybu życia,
– przyzwyczajenie do rówieśników
„W stosunku do wszystkich dzieci rozpoczynających uczęszczanie do
żłobka trzeba zastosować środki zaradcze, zmierzające do złagodzenia
skutków tego trudnego okresu.”

Przebieg procesu adaptacji małego dziecka do życia w żłobku uzależniony jest od wielu powiązanych ze sobą czynników. Do najważniejszych należą postawy rodziców, poziom rozwoju dziecka oraz czynniki wynikające ze specyfiki pracy placówki.
Dla łatwiejszego przebrnięcia przez trudności adaptacyjne swoich dzieci, „rodzice powinni zaznajomić się z pracą żłobka i pełnioną przez niego funkcją. Dobrze jest wiedzieć, kto będzie zajmować się dzieckiem, w jakich warunkach będzie ono spało, co będzie robiło, jak należy je przygotować, jakie niezbędne rzeczy dostarczyć.” Ważne jest, aby rodzice zrozumieli, że problem adaptacji jest zjawiskiem typowym dla większości dzieci, „świadczącym przede wszystkim o sile więzi emocjonalnych łączących dziecko z mamą i tatą, że musi minąć pewien czas, aby pracownicy żłobka mieli szansę zaskarbić sobie zaufanie i sympatię dziecka.”
Przystosowanie do pobytu w żłobku może ułatwić dziecku poznanie nowego środowiska żłobkowego wspólnie z najbliższą osobą. Pobyt rodzica w grupie „powinien ograniczyć się maksymalnie do jednej godziny. Dobrze byłoby gdyby matka w tym czasie wcieliła się w rolę opiekunki, zainteresowała się innymi dziećmi, spróbowała nawiązać z nimi kontakt, integrując tym samym własne dziecko z innymi.”
W okresie adaptacji rodzice powinni odbierać dziecko ze żłobka wcześniej, aby skrócić czas jego pobytu w nieznanym środowisku. „Ważne jest zabieranie nowo przyjętego dziecka przed układaniem do snu w żłobku, co w początkowym okresie jest dla niego niezwykle stresujące.” Rodzice powinni zwrócić także uwagę na własne zachowanie przy oddawaniu dziecka do żłobka. „Musi ono być zrównoważone i spokojne, życzliwe w stosunku do personelu, pozbawione łez przy rozstaniu, aby nie pogłębiać niepokoju dziecka.”
Czynnikiem ułatwiającym proces adaptacji, jest poznanie indywidualnych cech dziecka przez osoby sprawujące nad nim bezpośrednią opiekę. Konieczne jest uzyskanie informacji na temat „przyzwyczajeń, upodobań, rytmu snu i czuwania, dotychczasowych kontaktów z rówieśnikami oraz reakcji w nowych sytuacjach, upodobań żywieniowych, ulubionych zabaw i zabawek. Dobrze jest, jeśli rodzice nabiorą przekonania, że przekazane przez nich informacje posłużą lepszemu zrozumieniu ich dziecka i ułatwia opiekunom organizowanie sytuacji, w których dziecko będzie czuło się bezpiecznie.”
Dla osób sprawujących opiekę nad małymi dziećmi, bardzo istotne jest poznanie norm rozwojowych mających bezpośredni wpływ na zachowanie i aktywność dziecka. „Dziecko w tym wieku cechuje labilność, czyli niestałość lub chwiejność emocjonalna i uczuciowa. Łatwo przechodzi ono z jednego nastroju w drugi, a śmiech przez łzy nie należy do rzadkości. Jego reakcje są żywe, często wybuchowe. Jest przy tym mało samodzielne. Jego zachowania i procesy psychiczne mają charakter mimowolny.” Przebieg procesu adaptacji uwarunkowany jest istnieniem więzi emocjonalnej (przywiązania) między dzieckiem a dorosłymi. „Między 8-12 tygodniem życia dziecko odróżnia już matkę od innych osób. Występuje tu niska tolerancja na rozstanie.(…) Proces przywiązania rozwija się od urodzenia, jednakże dopiero między 6 a 8 miesiącem życia dziecko ujawnia zróżnicowane jakościowo zachowania wobec matki. W 8 miesiącu życia dziecka pojawia się tzw. lęk separacyjny. Dziecko radzi sobie z nim przez przywiązanie do obiektów przejściowych (zabawka, kocyk). Pojawia się strach przed osobami obcymi. Wtedy też dziecko protestuje przeciwko rozstaniu – płacze i szuka matki, gdy jest od niej oddzielone. Lęk przed obcymi nie zanika, ale wraz z wiekiem ulega osłabieniu. Dziecko nie przejawia już strachu, lecz ostrożność, niepokój, onieśmielenie.(…) Dziecko starsze – w wieku poniemowlęcym, wyposażone jest w określone doświadczenia, które mogą wpływać na jego zachowanie w sytuacji przebywania pod opieką obcych osób. Dziecko, które wynosi z domu stałość, ciepło, serdeczność, spodziewa się tego również od innych, dlatego może z większą ufnością odbierać osoby, które się nim opiekują. Natomiast dziecko, które doświadczyło niepokojów, zmienności, izolacji będzie bardziej skoncentrowane na swych lękach oraz pojawią się u niego mniejsze możliwości adaptacyjne. Każda nowa sytuacja odbierana jest jako zagrożenie.(…) dzieci z zaspokojona potrzebą bezpieczeństwa i brakiem doświadczeń izolacyjnych we wczesnym dzieciństwie, przejawiają lepsze możliwości adaptacyjne do żłobka niż dzieci pozbawione pozytywnych wzmocnień emocjonalnych, bliskości i bezpieczeństwa.”
Zrozumienie uwarunkowań rozwojowych wpływających na przebieg procesu adaptacji ma olbrzymie znaczenie w przygotowaniu się rodziców i opiekunów do tego trudnego etapu w życiu dziecka, które „rozstanie z matką przeżywa tak, jakby traciło ją na zawsze.(…) Musi ono nauczyć się, że rozstanie z najbliższymi, jest tymczasowe. Należy przyzwyczajać je stopniowo do krótkich rozstań, „stopniowo wydłużając czas przebywania poza zasięgiem wzroku dziecka.(…) po powrocie wejdź do pokoju dziecka spokojnie i z radosną miną, po czym serdecznie się z nim przywitaj, ale bez łez i okrzyków, jak bardzo za nim tęskniłaś. Zarówno rozdzierające, łzawe pożegnania, jak i przesadnie celebrowane powitania uczą dziecko, że rozstanie z tobą jest sprawą poważną i czymś, czego jednak należy się obawiać. Dzięki takim ćwiczeniom dzieci zaczynają rozumieć, że nawet jeśli czegoś nie widzą, to nie znaczy, że to coś nie istnieje.” Niektóre dzieci przystosowują się bardzo szybko. U innych okres niepokoju przedłuża się do dwóch, trzech tygodni. Są też takie dzieci, które w ogóle nie mogą przystosować się do warunków żłobkowych. Proces adaptacji przebiega u nich burzliwie, manifestuje się negacją w stosunku do wszystkiego, a więc odrzuceniem jakichkolwiek kontaktów z personelem żłobka, odmową przyjmowania pokarmów, brakiem aktywności własnej, płaczem, uciekaniem do drzwi. Długotrwałe utrzymywanie się takiego napięcia nerwowego jest niebezpieczne dla stanu psychofizycznego dziecka. Dla tak wrażliwego dziecka należy zorganizować właściwą opiekę w domu.”
Istotnym czynnikiem ułatwiającym dzieciom adaptację jest organizacja pracy żłobka. Musi ona uwzględniać dostosowanie pomieszczeń, sprzętu i pomocy zabawowych do potrzeb rozwijających się dzieci. Dla każdej grupy rozwojowej „należy wyodrębnić i wyposażyć: salę zabaw, sypialnię, łazienkę, pomieszczenie ciszy, szatnię, pomieszczenie do ćwiczeń fizycznych oraz część ogródka (…).
Przedmioty, zabawki i pomoce, żeby spełniały swoją rolę, powinny być estetyczne, atrakcyjne i bezpieczne, łączone w zestawy i tworzące kąciki tematyczne.” Tryb życia dziecka w żłobku powinien zapewniać „zaspokojenie we właściwym czasie wszystkich potrzeb fizycznych i psychicznych dziecka w ciągu doby. Personel pracujący w placówce decyduje o panującej atmosferze. Dobór fachowego i pomocniczego personelu do poszczególnych grup powinien być przemyślany, gdyż nieporozumienia i napięcia panujące wśród dorosłych udzielają się dzieciom.” Dla rodziców niezmiernie istotne jest to, kto będzie zajmował się ich dzieckiem. „Oczekują, że będą to osoby pełne wewnętrznego ciepła, komunikatywne i profesjonalnie traktujące pracę z małymi dziećmi.(…) Otwartość, szczerość i rzeczowość to cechy, które powinny dominować w kontaktach z rodzicami”